Professionalisering burgemeesters onder druk
NGB-voorzitter Liesbeth Spies benadrukte tijdens het Najaarscongres van 5 oktober jl. dat de Professionalisering van burgemeesters onder druk staat, omdat de beschikbare gelden al jaren niet zijn geïndexeerd. Extra subsidie is noodzakelijk om permanente professionalisering - afgestemd op de doelgroep - op een kwalitatief hoog niveau beschikbaar en bereikbaar te houden. Vragen om geld voor jezelf als bestuurders is nooit populair. Echter, de kwaliteit van ons openbaar bestuur wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit c.q. professionaliteit van zijn ambtsdragers. Zeker nu door diverse ontwikkelingen de taken en verantwoordelijkheden alleen maar complexer worden.
Lees hieronder de volledige speech, met ook aandacht voor het demonstratierecht, het werkgeverschap richting een burgemeester en de veiligheid van ambtsdragers:
"Dit jaar vieren we dat de Grondwet 175 jaar bestaat…Wat betekent deze wet in ons dagelijks leven, bij de uitoefening van ons ambt? Ik vond het wel een fijn thema om de afgelopen dagen wat op de ‘kauwen’. Ik weet niet hoe jullie dat doen maar in Alphen aan den Rijn heb ik de gewoonte om bij elke naturalisatiebijeenkomst artikel 1 van onze Grondwet te citeren omdat het voor mij een van de belangrijke waarden is waarop we onze samenleving baseren. Feitelijk zijn de grondrechten een beetje de tien geboden of leefregels die de basis leggen onder onze rechtsstaat. Ik vind dat mooi.
Die tien geboden zijn geen rustig bezit en hebben zich de afgelopen 175 mee-ontwikkeld met de samenleving. In ons gemeentehuis is de tekst van artikel 1 van onze Grondwet op de muur uitgeschreven en op elk van de letters is iemand aan het werk. Als je dicht naar de muur loopt zie je mensen met een schep, een hamer een bezem of wat dan ook aan het werk. Voor mij een mooi symbool van het gegeven dat we over onze grondrechten in gesprek moeten blijven en ze met elkaar in praktijk moeten brengen.
En juist op het in praktijk brengen bestaat spanning, zeker ook nu. Bij de planning van ons congresthema hadden we niet voorzien hoe actueel dat gesprek ook nu weer is. Velen van ons hebben te maken met demonstraties. De afgelopen weken vooral gedomineerd door Extinction Rebellion. En zonder iets af te willen doen aan het grondrecht om te mogen demonstreren en alle waarborgen in de WOM, begint het bij mij te schuren:
Is het gelegitimeerd om - zoals ze dat zelf zeggen - de politie zo lang mogelijk bezig te houden? Kunnen en mogen wij van de politie deze inzet blijven vragen? Soms door de demonstranten te verwijderen en soms om ze te beschermen tegen mensen die het recht in eigen hand willen nemen? Wanneer komt een andere kerntaak: het beschermen van onze inwoners en het dienen van hun veiligheid, een ander grondrecht, door een tekort aan politiecapaciteit in het gedrang?
De burgemeesters uit het LOVP (Landelijk Overleg Veiligheid en Politie) hebben afgelopen week door een pleidooi voor meer geld geprobeerd aan te geven dat de grenzen bereikt zijn. Ik denk dat we dat pleidooi allemaal van harte steunen. Tegelijkertijd weten we ook dat dit vandaag, morgen en de komende jaren niets oplost.
Een echte oplossing heb ik ook niet. Wel denk ik dat veel van de demonstraties van de afgelopen jaren een signaal zijn van groepen mensen die zich onvoldoende gehoord voelen, die aandacht vragen voor hun belangen en die steeds heftiger instrumenten gebruiken om die aandacht te krijgen. Een illustratie van een gepolariseerde samenleving en een overheid die te veel afwezig is geweest en te laat keuzes heeft gemaakt. Als burgemeesters proberen we ons tot al onze inwoners te verhouden, maar ook ons werk is de afgelopen jaren veeleisender en ingewikkelder geworden.
Vorig jaar op het Najaarscongres (in Alphen) was Hanke Bruins Slot voor het eerst onze gast - en wat we toen nog niet konden bedenken – helaas ook voor het laatst te gast op het Najaarscongres. Met Hanke hebben we 1,5 jaar een zeer toegewijde en consciëntieuze minister van BZK gehad die vierkant achter de burgemeesters stond. Die de bekende, of moet ik zeggen beruchte aanbevelingen van uit het rapport van Marcel Boogers over het burgemeestersambt stuk voor stuk terzijde schoof Alsof we de Kabinetsreactie zelf geschreven hadden.
Vorig jaar sprak zij hier over het thema ‘betrouwbaar besturen’, een onderwerp dat nog steeds en naar verwachting nog lang een onderwerp zal blijven. Want vertrouwen komt immers te voet en gaat te paard. De minister haalde vorig jaar een citaat aan van haar opa (oud-burgemeester), uit 1968. Dat klonk als volgt:
‘Het wekken van vertrouwen heb ik altijd als een van de hoofdtaken van de burgemeester gezien. Men moet daarvoor onafhankelijk zijn, niet gebonden aan partijpolitiek - wat iets anders is dan lid van een politieke partij zijn. Beloften en toezeggingen doen, mag alleen als je ze kunt nakomen. Anders verspil je het vertrouwen.’
Misschien is ‘alleen beloven van je na kunt komen’ wel een van de belangrijkste opdracht aan het openbaar bestuur, aan de politieke partijen die zich nu opmaken voor wederom landelijke verkiezingen. Juist in verkiezingstijd lijkt het lastig om ‘alleen te beloven wat je na kunnen komen’. Toch ben ik ervan overtuigd dat veel kiezers heel goed weten dat niet alle wensen vervuld kunnen worden en juist politici hun vertrouwen willen geven die niet beloven dat morgen alles anders en beter is. Juist in deze campagne wordt de vertrouwensbasis gelegd voor de komende periode.
De uitdagingen zijn voor de komende periode onverminderd groot. Juist is deze tijd van grote opgaven, is langetermijndenken cruciaal. Langetermijndenken is geen kerncompetentie van de politiek, waarin vooral de waan van de dag regeert. Dat merken wij als burgemeesters ook in ons dagelijks werk in onze gemeenten. Met een hoge doorloop van raadsleden en wethouders is het vasthouden aan ‘langere lijnen’ ingewikkeld.
De Raad voor het Openbaar Bestuur stelt niet voor niets in haar eerder verschenen rapport over de Gezagwaardigheid van het openbaar bestuur, dat langetermijndenken een ‘bekwaamheid’ is die meer aandacht moet krijgen. Ook in de professionalisering van ambtsdragers en volksvertegenwoordigers. Mede om die reden zullen de aankomende Burgemeestersconferenties van 2024 het thema ‘Besturen met de tijd’ krijgen. Juist burgemeesters kunnen vanwege hun onafhankelijke positie en veelal ruimere zittingsduur de lange lijnen helpen bewaken.
Investeren in bekwaamheid, oftewel professionalisering, is al ruim 20 jaar de kerntaak van het NGB. Ruim 80% van de burgemeesters maakt met regelmaat gebruik van het opleidingsaanbod.
We constateren echter dat de professionalisering van burgemeesters onder druk staat omdat de gelden die voor professionalisering beschikbaar is al ruim 10 jaar hetzelfde zijn en niet zijn gegroeid met de inflatie. Hierdoor kan niet meer voldoende kwalitatieve scholing worden aangeboden.
We moeten regelmatig ‘nee’ verkopen aan burgemeesters die een training bij ons willen volgen omdat alle plekken al vergeven zijn. Juist voor startende burgemeesters - en dat zijn er dit jaar heel veel - is het van belang dat zij de basistrainingen, bijvoorbeeld over het voorzitten van de gemeenteraad, snel kunnen volgen.
Extra subsidie is dus noodzakelijk om permanente professionalisering - afgestemd op de doelgroep - op een kwalitatief hoog niveau beschikbaar en bereikbaar te houden. Vragen om geld voor jezelf als bestuurders is nooit populair. Echter, de kwaliteit van ons openbaar bestuur wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit c.q. professionaliteit van zijn ambtsdragers. Zeker nu door diverse ontwikkelingen de taken en verantwoordelijkheden alleen maar complexer worden.
Voor diverse beroepsgroepen buiten het openbaar bestuur is professionalisering gedurende de loopbaan vanzelfsprekend, veelal zelf een must. Zo moeten artsen en advocaten per jaar meerdere ‘punten’ halen om hun ambt te kunnen blijven uitoefenen. Voor de publieke ambten geldt dat niet en wordt bijscholing soms zelfs als ‘een overbodige luxe’ of zelfs een teken van ‘zwakte’ gezien. Reacties als ‘Maar je bent al vijf jaar burgemeester, dan kun je het toch allang?!’ of ‘Moet je nu alweer op training?!’ worden regelmatig gehoord.
Laten we met elkaar en hopelijk ook met financiële hulp van het Rijk (BZK) proberen kwalitatief goede professionalisering als een basisvoorwaarde van het openbaar bestuur te beschouwen. Laten we in de gemeente ook wethouders en raadsleden stimuleren om van het aanbod van de Wethoudersvereniging en de Raadsledenvereniging gebruik te maken. Lekenbestuur betekent niet dat je niet hoeft te investeren in je professie. Integendeel. Professioneel bestuur zijn we verplicht aan onze inwoners, maar daar moeten we wel de ruimte voor nemen en krijgen.
Naast professionalisering is er nog een ander onderwerp dat voor het NGB de komende periode een speerpunt is, en dat is het ‘werkgeverschap’ van de burgemeester. Wie is eigenlijk de baas van de burgemeester? Strikt genomen is dat natuurlijk de Kroon, maar in de praktijk is de gemeenteraad de werkgever van de burgemeester. De gemeente kiest feitelijk de burgemeester, voert jaarlijks klankbordgesprekken met een ieder van ons en betaalt ons salaris. Wij leggen aan de gemeenteraad verantwoording af over het door ons gevoerde beleid. Maar het zijn van werkgever is geen natuurlijke rol van een politiek orgaan als de gemeenteraad. Dat ondervinden ook de griffiers. Weinig raadsleden staan in de rij om in de werkgeverscommissie van de griffier plaats te nemen.
Elk jaar worden er meerdere burgemeesters onaangenaam verrast door een gemeenteraad die liever een ‘andere’ burgemeester wil. Uiteraard kunnen omstandigheden wijzigen waardoor de ‘match’ er niet meer is. Maar dat kan nooit als een verrassing komen.
Van beide kanten - gemeenteraad en burgemeester - is het noodzakelijk dat de jaarlijkse klankbordgesprekken op een zorgvuldige en frequente wijze worden gevoerd. Op deze wijze kunnen aandachtspunten in het functioneren tijdig worden gesignaleerd en, zo nodig met behulp van professionalisering of coaching, versterkt worden.
Op dit moment zijn we in gesprek met de CdK’s en BZK - en hopelijk ook op korte termijn met de Raadsledenvereniging en de Vereniging van Griffiers - hoe we de bewustwording van raden over het werkgeverschap richting een burgemeester kunnen versterken. En hoe we de kwaliteit van de klankbordgesprekken én de verslagen, kunnen vergroten.
Om het werkgeverschap richting burgemeester te versterken is meer nodig dan alleen training en bewustwording bij raadsleden. Ook de rol van de commissaris van de Koning kan versterkt worden en last but nog least, onze eigen rol is belangrijk.
Voor een goed proces van klankbordgesprekken en herbenoeming, is het van belang dat de CdK en zijn of haar kabinetschef in een vroegtijdig stadium inhoudelijk en procedureel contact hebben met de gemeenteraad. Om te weten wat er speelt. Het kan voor de commissarissen handig zijn als hun ambtsinstructie een haakje biedt om te kunnen toezien op de kwaliteit van de gesprekken en op het tijdig verstrekken van een afschrift van een klankbordgesprek aan de CdK. Op dit moment wordt met de CdK’s en BZK de optie verkend hoe zij steviger kunnen optreden wanneer een gemeenteraad onverhoopt zonder onderbouwd verhaal van een burgemeester af wil. Een goed voorbeeld hiervan is het publieke optreden van commissaris Brok in de situatie van onze college op Terschelling.
Naast bewustwording en training van de raden en het versterken van het optreden van een CdK, zijn we als burgemeesters ook zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit en kwantiteit van de klankbordgesprekken. Organiseer je eigen reflectie, ook als alles goed gaat, ook als je al in je 3e gemeente zit en denkt “Ik weet wel hoe het moet…”.
In het kader van de goede adviezen, heb ik er nog een voor u:
- Investeer in uw veiligheid en dat van uw eventuele gezin: Vanaf 1 januari 2024 worden de mogelijkheden om preventieve beveiligingsmaatregelen aan uw huis aan te brengen verruimd. Daar zijn we blij mee! Je veilig voelen in je huis en in je ambt, is de meest bepalende factor om het ambt aantrekkelijk te houden.
Mocht u onverhoopt toch te maken krijgen met agressie of intimidatie, weet dat een aantal collega-burgemeesters in de afgelopen maanden is getraind in het bieden van collegiale nazorg en advies. Chroom niet om hen te contacten (hun namen zijn bekend bij het NGB-bureau).
Dezelfde collega’s bezoeken sinds enige tijd startende burgemeesters om hen te informeren over het belang van bestuurlijke aandacht voor het onderwerp veiligheid: veiligheid niet alleen voor henzelf, maar ook voor wethouders en raadsleden. Via het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur is kosteloos een avondvullend programma te boeken voor uw raad en collega. Het voeren van ‘het goede gesprek’ over dit thema is noodzakelijk omdat teveel bestuurders en volksvertegenwoordigers ervaringen met agressie vóór zich houden. Dat is niet de bestuurscultuur die we willen!
We hebben als gemeenten, als burgemeesters veel op ons bordje. Alleen al twee (of eigenlijk drie) verkiezingen in één jaar, hebben een enorme impact om onze gemeente organisaties. Laten we van harte hopen dat we vóór de zomer van 2024 een nieuw kabinet hebben dat vier jaar regeert en een aantal langlopende dossiers tot een goed einde kan brengen. Dat hier volgend jaar een nieuwe minister van BZK staat, die net als Hanke én Hugo volle aandacht heeft voor het decentraal bestuur. En ik hoop van harte ook ú volgend jaar (of zoveel eerder), weer in goede gezondheid hier weer te zien!"